EPİGENETİK TRAVMALAR

TRAVMALARIN SONRAKİ NESİLLERE AKTARIMI
Toplumsal ya da bireysel geçmişimizi değiştiremeyiz, ancak bireysel tarihimizden gelen travmaların etkisini azaltarak şimdi ve gelecek yaşantımızı ve bizden sonraki nesillere aktarımını kontrol edebiliriz. Travmalar farklı şekillerle bireyin şimdi ve gelecek yaşamını ve travmaların bireyin üzerindeki etkisinden kaynaklı, kendine ve diğerlerine yaklaşım tarzlarını etkilemesinden dolayı, hem bireyin kendisini hem de sonraki nesilleri etkilemeye devam etmektedir. 
Savaş, deprem, soykırım vb gibi toplumsal travmalar yalnızca kurtulanları değil, direk ya da dolaylı olarak sonraki kuşakları da etkilemektedir. Terminolojik olarak travmanın ikinci kuşağa aktarımı “ikincil (sekonder) travmatizasyon”, “empatiktravma” gibi kavramlarla ifade edilirken, üçüncü kuşağı etkilemesi ise “travmanın kuşaklararası aktarımı” olarak isimlendirilmektedir. Özellikle sonraki nesilleri kontamine etmesi, toplumsal travmaların bulaşıcı niteliğine işaret etmektedir ve bu yönüyle travma aktarımı, “pasif sigara içiciliğine” benzetilebilir. Ebeveynler bilinçli olarak yapmasalar da, çocuklarına aktardıkları şeyin kendisi de travmatik etki oluşturabilmektedir.
İkincil travmatizasyona ilişkin etkiler, Yahudi Soykırımı’nı yaşayan mağdurların çocuklarında bazı psikiyatrik belirtilerin gözlemlenmesi ile literatüre girmeye başlamıştır. Devamında, 1970’lerde Vietnam Savaşı gazilerinin çocuklarında travmayla bağlantılı belirtiler ortaya konmuştur. Paralel olarak, Amerikan yerlileri, Afro- Amerikalılar, Avustralyalı Aborjinler, Yeni Zelanda Maorileri, Ermeniler, Balkan ve Afrika toplumlarında yapılan bir çok çalışma travmanın kuşaklararası aktarıma ilişkin bir çok ipucu sunmaktadır (1). 
Yapılan çalışmalar; savaşta toplu tecavüze maruz kalan kadınların çocukları, savaş gazilerinin çocukları (1), Orta Doğu’dan göç eden göçmen ailelerin çocukları (2), Vietnamlı mültecilerin çocukları (3) ile yapılan çalışmalar travmaların sonraki kuşaklara aktarıldığını işaret etmektedir. Shrira’nın çalışmasında da ebeveynlerin PTSD (Post Travmatik Stres Bozukluğu) ile çocukların psikolojik stres düzeyleri arasında ilişki olduğu gösterilmiştir (2). ForrestPerkins (2017) ise travmaya maruz kalan ailelerin çocuklarında madde kullanma eğiliminin arttığı ifade edilmektedir (4).
Travmanın bir sonraki nesile aktarımını sağlayan mekanizmalardan birisi yansıtmalı özdeşim mekanizmasıdır. Yansıtmalı özdeşim, travma yaşayan ebevynlerin, kasıtsız bir biçimde, istemeyen özelliklerini, kendisiyle özdeşim kuran çocuklarına yansıtmasına ve bu özelliklerin çocuk tarafından absorbe edilmesine denir. Böylece travmaya maruz kalan ebeveynlerin ortaya koymuş oldukları belirtiler, sözsüz davranışlar, keder ve bilinçsiz korkular, aile sistemi içerisinde, çocuklar tarafından adeta emilerek içselleştirilir (2). Örneğin babadaki soğuk, karanlık ya da seslere karşı hassasiyet zamanla çocuğun deneyimi ve korkusu haline gelir. Böylece ebeveynlerinin kronik keder ve yas süreçlerine tanıklık eden çocuklar, ebeveynlerin deneyimleri ile özdeşim kurup, bu deneyimleri yaşantılarına yansıtırlar. Özellikle travmatik ebeveynlerle en çok zaman geçiren ve daha fazla duygusal bağ kuran çocuklar, bu süreçlerden daha fazla etkilenebilmektedir. Diğer yandan travmalı ailelerde çocuk- ebeveyn arasındaki bağlanma stilleri de farklılaşabilmektedir. Travmaya maruz kalıp duygularını yeniden düzenlemekte zorluk çeken ebeveynler, çocuklarına uygun biçimde bağlanamazlar ve ebeveynlik rollerini gerçekleştirmede sorunlar yaşarlar. Yoğun travmaya maruz kalan ebeveynler, farkında olmadan yeni nesillerle ilişkilenme biçimlerini değiştirebilir; bu bağlamda, aşırı katı/korumacı bir tutum sergileyebildikleri gibi, duyarsız/ilgisiz bir tutum da sergileyebilirler. Bu bağlanma stili“travmatikbağlanma” olarak ifade edilmektedir (16). Diğer yandan ebeveynlerinin acılarına tanıklık eden çocuklar, özdeşim kurduğu bu acıları telafi etmek için sezgisel olarak hissettikleri bir sorumluluk içine girebilir, ancak gelişimsel özellikleri gereği telafi konusunda yetersiz kalabilirler. Böylece ikinciltravmaya maruz kalan çocuklarda, ebeveynlerle özdeşim kurup acılarını telafi etme yönünde bir çaba içerisine girme ve devamında yetersiz kalma süreci döngüye dönüşüp, bu çocukları yaşamlarının sonraki dönemlerinde depresyon, suçluluk, yetersizlik ve öfke gibi durumlara daha yatkın hale getirebilmektedir (5). 
Tüm bu sebeplerden dolayı bir ebeveynin çocuğunun geleceğine dair yapabileceği en büyük yatırımı kendi ruhsal sağlığına yaptığı yatırımdır.Bireyin kendi geçmiş kişisel tarihinden gelen travmaları temizlemesi ve böylece kendi çocuğuna ve bir sonraki nesillere aktarımını engelleyen zincirin halkası olabilmeyi gerçekleştirebilmesi, çocuklara ve sonraki nesillere aktarılacak çok değerli duygusal bir mirastır. Duygular bulaşıcıdır ve insan kendinde olmayanı bir başkasına veremez, kendinde olan duyguyu ya da düşünce ne ise onu çocuğuna ve çocuğu aracılığı ile bir sonraki nesillere aktarır.

Kaynaklar: 
1.    Dekel R, Goldblatt H. Is thereintergenerationaltransmission of trauma? Thecase of combatveterans’ children. Am J Orthopsychiatry. 2008;78:281-289
2.    Dalgaard NT, Todd BK, Daniel SI, Montgomery E. Thetransmission of trauma in refugeefamilies: Associationsbetweenintra-familytraumacommunicationstyle, children’sattachmentsecurityandpsychosocialadjustment. Attach Hum Dev. 2016;18:69-89.
3.    Vaage AB, Thomsen P, Rousseau C, WentzelLarsen T, Thong T, Hauff E. Paternalpredictors of thementalhealth of children of Vietnameserefugees. Child andAdolescentPsychiatryandMentalHealth. 2011; 5(1): 2
4.    Forrest‐Perkins K. A criticallook at intergenerationaltraumaandsubstancemisuse: Implicationsforprevention. SAMHSA’s Center forthe Application of Prevention Technologies; 
Webinarheld on. AccessedMarch 18, 2020 at https://www.samhsa.gov/capt/sites/default/file s/resources/intergenerational-traumatranscript.pdf
5.    Salberg J. Thetexture of traumaticattachment: presence andghostlyabsence in transgenerationaltransmission. Psychoanal Q. 2015;84(1):21–46.