Trafik Mağdurlarını Anarken

Trafik mağdurlarını hep birlikte anarken, bu konuda toplumumuzda farkındalık yaratmaya katkı yapmak istiyorum. Trafikle ilgili genel-yerel kamu kurumları, sivil toplum kuruluşları, trafik gönüllüleri gibi tüm bileşenleriyle trafik mağdurlarında sinerji yaratacağımıza inanıyorum. Karayolu Trafik Yol Güvenliği Derneği’nin üyesi, bir akademisyen olarak çözüm yolunu, katkıyı, konuyu sistematik bir şekilde ele alarak yapacağım. Önce trafik mağdurlarının kim olduğunu sonra da trafik mağduru olmanın nedenlerini ve bazı çözüm önerilerimi sunacağım. 
Trafik mağdurlarını tanımak için, Karayolları Trafik Kanunu’nun birinci maddesine bakmamız yeterlidir. Bu madde, kanun amacının; karayollarında, can ve mal güvenliği yönünden trafik düzenini sağlamak ve trafik güvenliğini ilgilendiren tüm konularda alınacak önlemleri belirlemek şeklinde ifade edilmiştir. Söz konucu amacın gerçekleştirilmesi için ilgili genel ve yerel kamu kuruluşlarıyla sivil toplum kuruluşları ve özel kuruluşların katılımıyla Karayolu Trafik Güvenliği Kurulu oluşturulmuş ve kurulun “üç ayda” bir toplanması planlanmıştır. Sonra kanun, trafik mağdurlarının oluşmasına yol açan trafik kazalarından kimin yükümlü olacağını ayrı bir madde ile; 82. Maddede belirtmiştir.  Madde 82’de, Karayollarında meydana gelecek trafik kazalarına hemen el konmasını, ölü ve yaralıların taşınmasını veya yaralıların tedavisini veya sanıkların yakalanmasını sağlamak için, 
a) Kaza yerinden geçmekte olan veya kazaya karışmış bulunan araçların sürücüleri kaza mahallinde ilk yardım önlemlerini almaya ve en yakın zabıtaya veya sağlık kuruluşuna haber vermeye ve yetkililerin talebi üzerine yaralıları en yakın sağlık kuruluşuna götürmeye, 
b) Şehirlerarası akaryakıt istasyonlarında, sahipleri veya işletenleri, belirlenen standartlara uygun ilk yardım malzemesini her an kullanabilir durumda bulundurmaya, 
c) Tamirhane, servis istasyonu, garaj sahip ve sorumluları; tesislerine, ölüm veya yaralanma ile sonuçlanan bir kaza geçirmiş olduğu belli olan veya üzerinde suç belirtisi bulunan bir araç gelince gecikmeksizin zabıtaya haber vermeye ve bunları bir deftere işlemeye zorunludurlar. Bu madde hükümlerine uymayanlar 3.600.000.- lira para cezası ile cezalandırılır. Ayrıca trafik mağdurlarının acısını hafifletmek için, onlara maddi ve manevi tazminat hakkı tanınmış ve bu hak, 90. Madde ile de güvence altına alınıştır. Madde 90’da, zorunlu mali sorumluluk sigortası kapsamındaki tazminatlar bu Kanun ve bu Kanun çerçevesinde hazırlanan genel şartlarda öngörülen usul ve esaslara tabidir. Söz konusu tazminatlar ve manevi tazminata ilişkin olarak bu Kanun ve genel şartlarda düzenlenmeyen hususlar hakkında 11/1/2011 tarihli ve 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun haksız fiillere ilişkin hükümlerin uygulanacağı bildirilmiştir. Yasadan anlaşıldığı gibi trafik mağduru, “Trafik kazası nedeniyle maddi ve manevi zarara uğrayan herkes” dir. Başka deyişle trafik kazasında yaralanan, uzuv kaybı yaşayan, vücudunun her hangi bir yerine platin takılan, hatta ölenlerle yakınları trafik mağdurlarıdır. Bu ve benzeri olayların hepsi, karayolu üzerinde hareket halindeki bir veya birden fazla aracın karıştığı ölüm, yaralanma ve/veya maddi zararla sonuçlanmış trafik kazası sonucunda meydana gelmiştir. 
Trafik mağdurlarının nedeni trafik kazalarıdır. Trafik kazalarını somut belirten Türkiye İstatistik Kurumu, TUİK’dir. TÜİK’in 25 Mayıs 2023 günlü raporuna göre, Ülkemiz karayolu ağında 2022 yılında toplam 1 milyon 232 bin 957 adet trafik kazası meydana gelmiştir. Bu kazaların 1 milyon 35 bin 696 adedi maddi hasarlı, 197 bin 261 adedi ise ölümlü yaralanmalı trafik kazasıdır. Bu kazalarda toplam 5 bin 229 kişi hayatını kaybetmiştir. Kazaların büyük bir bölümünün 16–25 yaşları arasındaki sürücüler tarafından yapıldığı belirtilmiştir. Trafik kazalarının asıl mağdurlarını 5-29 yaş grubu oluştururken, 15-29 yaş grubundakilerin bir numaralı ölüm nedeni de trafik kazalarıdır. Daha 1966-1973 araştırmasında bile, ülkemizde her 21 dakikada bir, trafik kazası olurken; ölüm nedenlerinde trafik kazaları de ilk beş sıradadır. Günümüzdeyse günde 368 trafik kazasında, 18 kişi hayatını kaybetmiştir. Ankara’da yapılmış başka bir çalışmada, Ölümlerin  %53,8’i trafik kazasından sonraki ilk günde, %20,5’i 1 ile 7 gün arasında, %25,7’sinin 8 ile 30 gün arasında meydana geldiği, ölüm oranlarının da en çok 30-60 yaş aralığında, erkek olduğu belirtilmiştir. Sağlıklı trafik kazası verisi için, ölüm belgesi düzenleyenin ölüm nedeni konusunda gerekli hassasiyeti göstermesi istenmiştir. Az değinilse de trafik kazalarının % 16’ya varan bir başka nedeni; sürücülerde fizyolojik olduğu kadar, şartlara bağlı oluşan “uykululuk hali, konsantrasyon kaybı” ile kendisini gösteren uyku apnesidir. Nefes alamama anlamına gelen apne, 10 saniye veya daha uzun süre ile ağız ve burunda hava akımı olmamasıdır. Bu durumun tedavi ile önlenebileceği bildirilmektedir. Ankara İzmir oto yolu üzeri kadar, kuzey ve güney illerinin de geçiş güzergâhındaki Afyon acil servisine trafik kazası nedeniyle gelenlerin %60.1’i erkektir. Bunların %78.3’ü, okul çağı yaş grubundadır. Travma, en çok baş-boyun bölgesinde olurken; bunu el, ayak ile göğüsün izlediği saptanmıştır. Benzer travmaya maruz kalan bir başka kesim motokuryelerdir. Müşterinin hızlı servis istemesi, işverenin de motokuryelerden hızlı olmalarını talep etmesi, motokuryelerde zaman baskısı yaratıp aceleci davranarak hız yaptıkları ve trafik kazalarına neden olunduğu belirtilmiştir. Muğla gibi bir turizm kenti Antalya’da, 2002-2005’deki motosiklet satışlarındaki artış, yaralanmalı ve maddi hasarlı kazalarının artmasına neden olmaktadır. Anlaşıldığı gibi, trafik kazalarının nedenleri oldukça geniştir. Kazaya neden olanlarda ilk sıra sürücülerdedir. Bunu yayalar, yol, araç ve diğerler etkenlerin izlediği birçok araştırmalar ile saptamıştır.    
Trafik mağdurları sorunun çözümü; teknik, hukuk, eğitim, sağlık şeklindeki çok nedenli trafik kazalarının çözümüne bağlıdır. Başka deyişle trafik mağdurları sorunu, ‘disiplinlerarası boyutta ele alınmalıdır’. Bu konudaki ilk tespit, ekonomik olup olmadığına bakılmaksızın, 1950’den bugüne demir yolu, deniz yolu, hava yolunu ihmal edip gittikçe artan bir şekilde, karayolu taşımacılığına yönelmedir. Trafiği karayoluna kaydırma tercihi, kısa sürede karayolu trafiğinde trafik kazalarına yol açtığından ‘Karayolundaki trafik yoğunluğu azaltılmalı ve alternatif ulaşımlar daha çok dereye konulmalıdır’. Bir başka çözüm önerisi, ‘genel ve yerelde oluşturulacak ulaştırma politikasına göre’ her tür yol yatırımı, kontrol, ulaştırma, planlama ve denetim ‘oluşturulacak tek bir kuruma’ verilmelidir. Yine 2014-2017 yıllarını kapsayan bir araştırmaya göre, en çok kullanılan 18 trafik işareti; % 89’unun B sınıfı ehliyet sahibi 650 kişiye sorulduğunda, sadece % 7’si soruların tamamını doğru cevaplamıştır. Katılımcıların, trafik kurallarına harfi harfine uymak gerekir ifadesi ile trafik kazalarının bir kader olduğuna inanıyorum ve trafikte bazen risk almak gerekir ifadelerine de kararsız kalması manidardır. Benzer birçok araştırmadan sağlanan bulgular, erken yaşta başlatılan ve herkesi kapsayan “trafik eğitiminin” trafik kazalarını ve mağdurlarını önlemede etkili olduğunu göstermiştir. Yaralanmalı trafik kazaları sonrasında fizik tedavi ve rehabilitasyon programının tamamına katılımı reddedenlerin oranın % 60’dan fazladır. Bu sonuç, başta yolcu ve sürücüler olmak üzere, yayalar, trafiği düzenleyen, denetleyenler tüm potansiyel trafik mağdurlarına sağlık bilinci ve trafik eğitimi verilmesini gerektirmektedir. Söz konusu eğitim, ‘trafikte iyi örnekler’ şeklinde verilebilir. Örneğin, kadın sürücülerin erkeklere göre trafik kazalarına daha az sebep olmaları. Almanya’da uygulamaya konulan ‘hız sınırını % 30 aşanın ehliyetine el konma’ Türkiye’de de uygulanmalı ve ‘para cezalarına af gelmemelidir’. Toplum hayatının vazgeçilmezi trafik olgusu var oldukça, trafik kazaları sonucu ortaya çıkan trafik mağdurlarının olmaması mümkün değildir. Bu gerçeği mümkün olan en olumlu halde toplumumuza yansıtmamız; Emile Durkheim’ın yağmura engel olamayız, ama ondan korunabiliriz ilkesini trafik kazalarına yönlendirmeyi ya da aktarmayı başarırsak, trafik mağdurlarımızın sayısını kabul edilebilir bir orana indirebiliriz.   
Kaynaklar    
Bahçecioğlu, E.H.,(2022). Yemeksepeti.Com Portalında Hızla İlgili Yapılan Puanlama ve Yorumların Analizi: Motokuryelerin Yaptığı Trafik Kazaları Açısından Bir Değerlendirme, Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi (e-gifder), 10 (1), 209-241. 
Özberk, S.,Can, . (2021). Yaralanmalı Trafik Kazaları Sonrasında Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Programına Katılımın İncelenmesi, Adli Tıp Bülteni, 26(3):148-151
Şehribanoğlu, S. (2019). Van İlinde Yaşayanların Trafik İşaretleri Bilgisi ve Trafik Kurallarına Bakış Açıları Üzerine Bir Araştırma, Trafik ve Ulaşım Araştırmaları Dergisi (TUAD), 2(1), 1–15.
Baskın Embleton, D. ve ark,.(2016). Trafik Kazalarında Çocukluk Çağında Mortalite ve Morbiditenin Değerlendirilmesi, Kocatepe Tıp Dergisi, 17:84-88.
Gökdağ, M.,Atalay, A. (2015). Trafik Eğitiminin Trafik Kazaları Üzerindeki Etkisi, EÜFBED - Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 8-2:272-283, http://dx.doi.org/10.18185/eufbed.45311 (U.T.18/11/202). 
Demirel, B. ve ark.,(2010). Ülkemizde Trafik Kazalarında Ölenlerin Gerçek Sayısı Nedir? Pamukkale Tıp Dergisi, 3(2):70-76.
Delice, M. (2012). Kadın Sürücülerin Trafik Kazaları Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(49): 63-87.
Öztürk, O.H., Eken, C.,(2006). Motorlu Taşıt Satışlarının Trafik Kazaları Üzerine Olan Etkileri, S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi, 13(4), 12-15.  
Ursavaş, A., Ege, E. (2004). Uyku Apne Sendromu ve Trafik Kazaları, Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi, 30 (1) 37-41. 
Aron, R. (1998). Études Sur Les Socololoques Classiques, Presses Üniversitaires de France, Paris.
Akdur, R.,(1977). Toplumsal Açıdan Trafik Kazaları, Ankara ve İzmir Tabip Odaları Bülteni, 2 (1):23–33.
Karayolları Trafik Kanunu, Kabul Tarihi: 13 Ekim 1983, Resmi Gazete ’de İlânı: 18 Ekim 1983.
Karayolları Trafik Yönetmeliği, Resmî Gazete Tarihi: 18.07.1997. 
https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Karayolu-Trafik-Kaza-Istatistikleri-2022-49513#:~:text=T%C3%9C%C4%B0K%20Kurumsal&text=%C3%9Clkemiz%20karayolu%20a%C4%9F%C4%B1nda%202022%20y%C4%B1l%C4%B1nda,ise%20%C3%B6l%C3%BCml%C3%BC%20yaralanmal%C4%B1%20trafik%20kazas%C4%B1d%C4%B1r
https://tr.euronews.com/2019/05/30/turkiye-de-her-gun-3-bin-368-trafik-kazasi-yasaniyor-18-kisi-oluyor-841-kisi-yarali