Kaunos Antik Kenti

Kent ve çevresine hakim, yaklaşık 152 metre yükseklikte dik kayalık olan Akropolis Tepesi ve onun uzantısı olan bunun üzerinde yer alan Küçük Kale, Kaunos’un hem savunma hem de kült merkezleri idi. Arkaik ve Erken Klasik dönemlerdeki (M.Ö.7.-M.Ö.5.yy.başları) yerleşim, Akropol ve Küçük Kalenin sırtlarından geçip, kenti güney ve güneydoğudan kuşatan kısmen yontulmuş iri taşlarla örülmüş arkaik sur ve duvarların arasındaki çanak içinde yer almaktaydı. Sur ve kulelerle korunan Küçük Kale, bu dönemde denize uzanan bir burundu ve hem güneydeki hem de kuzeydeki koylar Kaunos’un limanlarıydı. 
Kentin topoğrafyası Sülüklü Göl’ün (eski iç liman) önündeki dar bir düzlük şeridinden sonra Ölemez Dağı’nın uzantıları olan Balıklar ve Sivrihisar Dağları’nın eteklerine doğru oldukça dik ve eğimle yükselir. M.Ö. 4. yy.’ın ikinci yarısından itibaren bu yamaçlar, büyük set duvarları yapılarak basamak basamak yükselen teraslar haline getirilmiş ve kent bu teraslar üzerine yapılıp genişletilmişti. Daha sonraki dönemlerde terasların onarılarak veya eklemelerle genişletilerek kullanılmasıyla devam edildi.
Kaunos’un liman agorası, Sülüklü Göl’ün kenarındaki düzlükte, çeşme binası ve stoa arasında yer alır. Bu alandaki ilk yapılarının M.Ö.5.yy.’da başladığını, ancak agoranın 4.yy.’da kurulduğu ve Roma Döneminin sonuna kadar da kullanıldığını göstermiştir. Agora, kentin sosyal ve ekonomik yaşamının kalbidir, ama aynı zamanda kentin kültürel ve tarihsel belleğidir.
Roma Hamamı kompleksi, dönemin standart planı düzenine göre inşa edilmişti. Eğitimle zihinsel, sporla bedensel gelişmeyi sağlayan ve aynı zamanda da sosyal bir kulüp görevini yüklenen Hamam, Roma imparatorluk döneminin Kaunos’a vurulmuş damgası gibidir. Üzerinde kurulduğu yüksek teras ve monumental yapısı ile çok uzaklardan görülebilen Roma Hamamı ve yakınlarındaki Tiyatro, Kaunos ören yerinin en etkileyici yapılarıdır.
Rüzgar ölçüm platformlarının oldukça korunmuş bir örneği Kaunos’tadır. M.Ö.5.yy. civarında tarihlenen yuvarlak yapının alt çapı 15,80metre ve üst çapı 13,70metredir. Ancak bu yapının bir bölümünün muhtemelen depremle yıkılması ve basamak bloklarının yakındaki bir Bizans binasında inşaat malzemesi olarak kullanılması, ölçüm hesaplamalarında hangi yöntemlerin kullanıldığı bilgisine ulaşılmasını engellemekte.
Akropol Tepesi’nin batı yamacına oturtulmuş olan tiyatro, hem Kaunos’un ayakta kalabilmiş en büyük ve en etkileyici yapısı olduğu, hem de Helen ve Roma özelliklerini birlikte taşıdığı için önemlidir. 5 bin kişilik tiyatronun sahne konumu ve seyircilerin önlerinde uzanan muhteşem manzara izleme imkânı, Helen tiyatrolarının özelliklerindendir.
Tapınak cepheli Kaya Mezarları M.Ö.4.yy,’ın ikinci yarısına tarihlendirilir. Mezara bir niş içinde sergileniyormuş izlenimi kazandıran ama çok emek isteyen bu uygulama sadece Kaunos’a ve etki alanı içindeki yakın çevresine özgüdür. Alınlıklar genellikle işlemesizdir, ancak birisinde karşılıklı duran iki aslan figürü ile sivri köşelerde bir kuş ve mitolojik yaratık bulunmaktadır. Mezarların çok azında yazıt bulunur. Bunların biri Karya dilinde iki kelime içerirken diğerleri Karya kökenli değildir. Bu durum Maussollos döneminde, Kaunos’un Helen Kültürü etkisine girmesinin yanı sıra, kaya mezarlarının Roma döneminde de kullanılmış olmasıyla bağlantılıdır.
Kaunos Antik Kenti2nde kazılar sırasında çıkarılan Kaunos Aslanı, bugün ilçenin simgesi olarak şehir meydanında sergileniyor. Kaunos Aslan’ının sağ pençesindeki ezilmiş öküz başı, Kaunoslular dönemindeki düşman medeniyetlerini temsil ediyor. Tarihi Kaunos Aslan’ı bugün Köyceğiz Aslanı olarak Köyceğizi temsil etmekte ve her yıl Köyceğiz Altın Aslan Film Festivali düzenlenmektedir.