Yaş sebze meyvede üretim düşüyor
2000-2002 arası TOBB tarım konseyi üyeliği 2007'den sonra Türkiye Haller Federasyonu, bütün Türkiye'deki hallerin bağlı olduğu çatı örgütünde yöneticiliği yapan ve 2 dönemden beri de başkan vekilliği görevini yürüten Atabey Akgün hal piyasasını değerlendirdi.
40 yıldan bu yana hal de tüccarlık yapan Atabey Akgün sebze meyve üretiminden hal piyasasına kadar bir çok konuda değerlendirmelerde bulundu.Sebze üretiminde ciddi bir gerileme olduğunu ifade eden Atabey Akgün “ Bu da soğuk hava, fırtına, kar, mevsimin getirdiği şeyler. 1 ton patlıcan veren bir yer haftada şu an 100kg veriyor. %85-90 oranında özellikle patlıcan, biber kabak gibi kalemlerde üretim daralması var. Bu bahsettiğim kalemlerin pandemiden dolayı son 2 yıldan beri Avrupa’ya çok ciddi bir sevkiyatı var. İngiltere, Almanya, Fransa, Doğu blok ülkeleri ve Avrupa’nın tamamına çok ciddi bir sevkiyat var” dedi.
“TARIMDA ÜRETİM MALİYETLERİ ÇOK CİDDİ ORANDA ARTTI”
Pandemi döneminde neredeyse Türkiye’nin Avrupa’yı beslediğini ifade eden Atabey Akgün “İhracattan dolayı da fiyatlar biraz ayakta. Tabi bu arada üreticinin girdi maliyetleri de pandemi döneminde hem artan döviz kurları nedeniyle, hem de dünyadaki gelişmelerden etkilendi. Tarımda üretim maliyetleri çok ciddi oranda arttı. Yaklaşık %250-300 oranında üreticinin girdi maliyetleri arttı. Bu da uzun dönemde ister istemez rakamlara yansıyacak. Geçen yıl yaş sebze ve meyvedeki enflasyon artışı %24,5 Yani üretim maliyetindeki artışın neredeyse dörtte biri. Bu fahiş bir şey değil. Bu söylediğim oranlar 2021’i kapsıyor. 2022’yi hep beraber yaşayıp göreceğiz” dedi. 
BÜYÜK MARKETLER FİYATLARI KENDİLERİ OLUŞTURUYORLAR”
Büyük marketler satın alma işlemlerini çoğunlukla hallerin dışından kendileri yaptıklarını söyleyen Atabey Akgün “Perakendede de fiyatları kendiler oluşturuyorlar. Haller, Türkiye’de küçük ve orta aile işletmelerinin ürünlerini pazarlayabildiği ve yaş sebze, meyve borsasının oluştuğu yerlerdir. Ama hallerdeki ürün satış miktarı %28’dir. Sürekli haller gündeme geliyor, sürekli halciler göz önünde. Haller küçük ve orta aile işletmeler için olmazsa olmaz noktadadır. Tarımda küçük aile işletmelerini de yaşatacağız. Onları yaşatacak model ve desteklemeleri oluşturacağız. Halleri de yaşatacağız ki uzun dönemde sürdürebilirliği yakalayalım. Çünkü dünyanın her yerinde bu işin gündemini, piyasasını ve borsasını haller oluşturuyor” dedi.
“YAŞ SEBZE VE MEYVENİN %72’Sİ HAL DIŞI EL DEĞİŞTİRİYOR”
Domates, salatalık gibi ürünlerin %28’inin halden alındığını ifade eden Atabey Akgün “Genel anlamda yaş sebze ve meyvenin %72’si hal dışı el değiştiriyor. Hal dışı el değiştirdiğinde devletin vergi kaybı, üreticinin hak ve alacaklarında olumsuzluk kaybı, devletin bu işten aldığı stopajdır. Üretici KDV payı, komisyoncudan aldığı vergi gibi şeyler ortadan kalkmış oluyor. Devlette buradan ciddi derecede gelir kaybına uğruyor” dedi. 
“ÜRETİCİ MALINI KİMSEYE BİR KURUŞ KESİNTİ YA DA KOMİSYON ÖDEMEDEN SATABİLİYOR”
Hallerde çalışan işçiler konusunda ve tüccarlar ile ilgili olarak ta açıklamada bulunan Atabey Akgün “İşçilerimiz yılın 12 ayı, soğuk kar kış demeden, emeklerini sergileyen insanlar. Bu insanlar ellerinde geldiği kadar işlerini en iyi şekilde yapıyorlar. Tüccarlarla ilgili, hallerde genelde komisyonculuk vardır. Ama bizim ilçemizde ve Ortaca gibi Muğla hallerinde, açık Pazar alışverişi de olabiliyor. Üretici malını kimseye bir kuruş kesinti ya da komisyon ödemeden satabiliyor. Bu da aslında üreticimiz için aynı zamanda avantaj aynı zamanda da dezavantaj. Zaman zaman alacağını alamaması gibi sorunlar yaşanabiliyor. Bunları giderip orta noktada buluşturmak lazım” dedi.
“TÜRKİYE’DEKİ ÜRETİMİN HALA %75-80’İ KÜÇÜK ORTA AİLE İŞLETMELERİNİN ELİNDE”
Fethiye Ziraat Odası’nda Muğla İl Tarım ve Orman Müdürü barış Saylak’ın başkanlık yaptığı toplantıya da katıldıklarını söyleyen Atabey Akgün “Üreticiler vardı bizler vardık. Güzel bir toplantı oldu. Zaman zaman üreticinin sitemi, zaman zaman farklı paydaşların sitemiyle. Ama toplantıyı il tarım müdürü elinden geldiğince iyi noktaya taşımaya çalıştı. Herkese söz verdi. Fakat tarımın sorunları o kadar büyük ki. Üretici, ürettiğine destekleme alamadığı müddetçe küçük ve orta aile işletmelerinin sorunu bitmez. Türkiye’deki üretimin hala %75-80’i küçük orta aile işletmelerinin elinde. Bu aileler olmazsa Türk tarımı da olmaz. İki tarafın da olmazsa olmazları var” dedi. 
“HER ÜRÜN BENCE MEVSİMİNDE TÜKETİLMELİ”
Halde şu anda ki fiyatlardan da bahseden Atabey Akgün “Biber çeşitleri yaklaşık 16-20lira arasında. Patlıcan 19-21 lira arasında. Hal fiyatları bunlar. Üretici vergisi oluşmadan direkt net rakamlar. Bunların üzerine vergi yükü de bindiğinde ve nihai perakendeye de aktarıldığında 26-27liradan aşağıya perakendede satılamaz. Büyük şehirlerde de bu sayılar 30-35 bandına geliyor. Yani her ürün bence mevsiminde tüketilmeli. Mevsiminde tükettiğimizde bu tür olumsuz hareketlenmelerden vatandaşlarımız etkilenmez” diye konuştu. 
“İHRACAT FİYATLARI ARTTIRIYOR”
2021 yılından Seydikemer ve Fethiye’den yapılan ihracat rakamlarından da bahseden Atabey Akgün “2021 yılında 97 bin 108 ton ihraca-tımız var. Yani sadece Seydikemer ve Fethiye’yi kapsayan ihracat yaklaşık 5 bin tır. 2020’den sonra tarımsal ihracatta yaş meyve ve sebzede %13,5’luk kg ve dolar bazlı artışımız var. Avrupa’nın kendi üretiminin kısılması, bizden ürün çekmesi de beraberinde arz oluşturup, yurt içindeki tüketimde rakamları yükseltiyor” dedi.
“ŞU ANDA ÜRETİCİMİZİN YÜZÜ GÜLÜYOR AMA 2 AY ÖNCE DOMATES HAK ETTİĞİ YERDE DEĞİLDİ”
Mevcut domates piyasası hakkında da konuşan Atabey Akgün “Domatesin 1. sınıfı toptan fiyatta 8-12TL arası değişiyor. Aynı zamanda kokteyl, topraksız salkım gibi ürünler de 18-20TL civarında. İhracat ağırlıklı gidiyor. İç piyasada da uç diye tabir ettiğimiz 2. sınıf ürünler de 4-6TL arasında. Şuan için üreticimizin yüzünü güldürüyor. Ama 2 ay önce domates hak ettiği değerde değildi” dedi.
